Isang araw ng bigat, galit, at pagkalito ang bumungad sa libo-libong Pilipino matapos mabalitaang ibinasura ng International Criminal Court (ICC) Appeals Chamber ang apela ng kampo ni dating Pangulong Rodrigo Duterte para sa pansamantalang paglaya o interim release. Sa desisyong ito, tuluyang pinagtibay ng ICC na mananatili muna sa kanilang kustodiya ang dating pangulo habang nagpapatuloy ang proseso kaugnay ng mga kasong inihain laban sa kanya.

Para sa mga taga-suporta ni Duterte—lalo na sa Davao, kung saan itinuturing siyang haligi ng lungsod—ang balitang ito ay parang dagok na walang pahinga. Ang umaasang makakauwi na siya kahit pansamantala ay napalitan ng lungkot, pag-aalala, at sa ilan, nagngangalit na paninindigan.

Sa simula pa lamang ng araw, halata ang tensyon sa mga online community at mga lugar kung saan nagtitipon ang mga taga-suporta. Pero nang tuluyang ipahayag ng ICC ang desisyon, doon na sumabog ang emosyon—may umiiyak, may natutulala, at may napapamura sa sobrang panghihinayang. Ang ilan ay nagdarasal, ang iba ay tahimik na nakaupo, tila hindi makapaniwala sa nangyari.

Isa sa pinakaunang nagbigay ng reaksyon ay si Davao City Acting Mayor Sebastian “Baste” Duterte, na hindi napigilang magpakawala ng matalas na salita sa kanyang talumpati sa isang lokal na event. Ayon sa kanya, may “araw ng paniningil” na darating at tila may listahan na raw sila ng mga taong umano’y naninira sa kanilang pamilya at sa lungsod. Hindi man malinaw ang buong punto ng kanyang pahayag dahil sa halo-halong lengguwahe, malinaw namang ramdam ang galit at pagka-frustrate ng anak ng dating pangulo.

Sumunod namang nagsalita ang isa pang Duterte, si Rep. Omar Duterte ng Davao City’s 2nd District. Hindi na niya ikinubli ang lungkot, sinasabing hindi niya maintindihan kung bakit sabay-sabay na ibinasura ng ICC ang lahat ng grounds for appeal. Ayon sa kanya, 80 taong gulang na ang dating pangulo, hindi raw naman ito flight risk, at hirap na raw maglakad. Para sa kanya, makatao lamang na pagbigyan ang hiling na pansamantalang makalaya.

Sa isang maikling panayam, sinabi pa niyang kailangan niyang ngumiti kahit papaano dahil makikita niya ang kanyang lolo sa oras ng dalaw. Kinumpirma rin niyang bihira nilang pag-usapan ang kaso sa ICC dahil hindi raw iyon ang gustong bigyang diin ng pamilya sa kanilang mga personal na saloobin. Ngunit kahit hindi nila laging napag-uusapan, ramdam ang bigat sa bawat salita.

Sa labas ng ICC sa The Hague, kitang-kita naman ang emosyon ng mga Pilipinong nagpunta upang magpakita ng suporta. May mga nagtitirik ng kandila, may nakayakap sa life-size standee ng dating pangulo, at mayroon pang halos matumba sa sobrang iyak. Isa sa kanila ang paulit-ulit na nagsasabing, “My president is old… bakit hindi siya pinauwi kahit pansamantala?”

Iba’t ibang mukha, iisang hinanakit: bakit hindi man lang nabigyan ng kaunting luwag ang dating pangulo? Para sa kanila, hindi na usapin ng pulitika ito—usapin na raw ito ng makataong konsiderasyon.

Sa Pilipinas, mabilis ding kumalat ang balita. Sa social media, nag-aaway ang magkakaibang panig: ang mga naniniwalang tama lang ang desisyon ng ICC dahil nagpapatuloy pa ang kaso, at ang mga naniniwalang dapat bigyan ng humanitarian consideration ang dating pinuno. Ang mga debati ay umabot hanggang sa personalan, na para bang ang bawat salita ay may katapat na sugat.

Habang patuloy na nagliliyab ang iringan online, tahimik namang lumalabas ang mga analysis mula sa iba’t ibang eksperto. Ayon sa kanila, ang interim release ay hindi karaniwang ibinibigay, lalo na kung naniniwala ang korte na kailangan pang manatili ang akusado sa kanilang kustodiya habang isinasagawa ang mga pagdinig. Ngunit para sa mga taga-suporta, hindi ito sapat na paliwanag—ang nakikita lang nila ay isang matandang tao na hindi pinapauwing muli sa kanyang bansa.

Sa Pilipinas naman, tila mas lumalim pa ang emosyon nang ipakita sa online communities ang kalagayan ng detention center sa The Hague. Bagama’t hindi kahawig ng karaniwang kulungan sa bansa, may mga kwentong naglalabasang kumportable raw ang lugar—may maayos na pagkain, maayos na kwarto, at maaliwalas na pasilidad. Ngunit para sa mga taga-suporta ni Duterte, hindi ito ang punto. Para sa kanila, ang pagiging malayo ng dating pangulo sa pamilya, lalo na ngayong Pasko, ang pinakamasakit.

Sa kabilang panig naman, may mga kritiko na naglabas ng sariling opinyon: bakit ngayon lang ito nagiging isyu, samantalang alam naman ng lahat na matagal nang may kasong dapat harapin ang dating pangulo? Muling sumiklab ang mga lumang argumento tungkol sa war on drugs, ang mga hinaing ng mga naiwan ng mga biktima, at ang pananagutan ng isang pinunong dating sinasamba ng kanyang mga tagasuporta.

Sa kabila ng init ng diskusyon, nananatiling malinaw ang isang bagay: hindi pa dito nagtatapos ang lahat. Habang nagpapatuloy ang proseso sa ICC, patuloy ring naghahati sa bansa ang usapin—may mga naninindigan para sa hustisya, may nanawagan ng habag, at may nagtatangkang unawain ang mas malalim na pinanggagalingan ng dalawang panig.

Sa mga susunod na buwan, magiging mas malinaw ang magiging landas ng kaso. Ngunit ngayon, ang nangingibabaw ay ang takot ng mga taga-suporta na baka hindi na agad makabalik si Duterte sa bansa, at baka ang tanging paraan na lamang para makita siyang muli ay sa loob ng detention cell.

Para sa iba, ito ay panahon ng pagharap sa proseso. Para sa iba, ito ay isang sugat na mahirap gamutin. Ngunit para sa lahat, ito ay kwentong magpapatuloy na hahati at huhubog sa pulitika ng bansa sa mga susunod na taon.