Sa loob lamang ng ilang minuto, nagbago ang takbo ng emosyon ng libo-libong Pilipino—mula pag-asa hanggang sa matinding panghihinayang. Sa pagbasura ng International Criminal Court (ICC) Appeals Chamber sa apilang pansamantalang paglaya ni dating Pangulong Rodrigo Duterte, bumulusok sa tahimik na pag-aantabay ang bigat ng desisyong hindi inaasahan ng kaniyang mga tagasuporta. Sa Manila, Davao, at maging sa The Hague, kapansin-pansin ang lungkot, pagkadismaya, at paulit-ulit na tanong: Ano pa ba ang kailangan para mapakinggan ang panig ng dating pangulo?

Sa kanilang pinal na desisyon, tuluyang ibinasura ng ICC ang tatlong grounds of appeal na iniharap ng kampo ni Duterte, dahilan upang manatili ang hatol ng pre-trial chamber. Maikli ngunit matibay ang paliwanag ng korte: hindi raw napatunayan ng depensa na nagkamali ang pre-trial chamber sa kanilang pagsusuri at pagdedesisyon. Para sa kampo ni Duterte, ito ang pinakamasakit—hindi dahil natalo sila, kundi dahil hindi man lang daw kinilala ang kanilang humanitarian plea.

Maging si Senator Robin Padilla, na personal na nagpunta sa The Hague, ay hindi naiwasang maging emosyonal. Ayon sa kaniya, naramdaman na niyang tapos na ang laban habang binabasa pa lamang ng hukom ang mga merito ng kaso. Sinabi niyang nanginig ang kaniyang loob sa pagtanggap na baka hindi na agad makabalik sa Pilipinas ang dating pangulo. Sa mga mata ng marami, nakita nila ang isang senador na hindi nagsasalita bilang politiko, kundi bilang taong hindi matanggap ang sakit ng pagkatalo.

Hindi rin napigilang maluha ni Atty. Harry Roque, pangunahing abogado ni Duterte. Ayon sa kanya, minsan daw dapat manaig ang tawag ng pagkatao kaysa sa litratong teknikal ng batas. Para sa kanya, ang edad, kalusugan, at sitwasyon ni Duterte ay sapat para bigyan ito ng pansamantalang kalayaan. Ngunit ang panawagang iyon ay hindi pinakinggan, bagay na lalo niyang ikinadurog ng loob.

Habang nagaganap ang pag-aanunsyo ng desisyon, abala ang mga tagasuporta ni Duterte sa prayer vigil sa PDP–Laban headquarters. Tahimik silang nakatayo, ilan ay nakahawak sa rosaryo, ang iba ay nakayuko sa pag-aantabay. Nang ibalita ang hatol, halos sabay-sabay na bumagsak ang kanilang mga balikat. Marami ang napaiyak, may mga napaupo sa sahig, at may ilang biglang napabulalas: “Tatay Digong, umuwi ka na.”

Sa Davao City, mas matindi ang emosyon. Mga ordinaryong residente, dating empleyado ng lokal na pamahalaan, at mga tagasuporta ng pamilya Duterte ang nagpahayag ng pagdurusa. Para sa kanila, hindi lamang ito legal na isyu—ito’y personal. Isa sa mga naghayag ng saloobin ang isang ginang na nagsabing araw-araw nilang hinihintay ang anunsyong makakabalik na sa lungsod ang dating alkalde. Hindi raw nila matanggap na sa edad na 80, kailangan pang maharap ni Duterte ang ganitong sitwasyon. “Parang hawak niya na ang puso namin,” wika niya. “Gusto naming umuwi na siya.”

Maging ang apo ni Duterte, si Rep. Omar Duterte, ay halatang apektado. Hindi raw niya maintindihan kung bakit sabay-sabay na ibinasura ang lahat ng grounds of appeal, lalo pa’t umaasa silang mabibigyan ng konsiderasyon ang edad at kalagayan ng dating pangulo. Gayunpaman, iginiit niyang handa siyang maging matatag, lalo’t makikita niya ang kanyang lolo makalipas ang ilang oras.

Sa gitna ng emosyon, nagbigay ng pahayag ang partido. Ayon sa PDP–Laban, tinatanggap nila ang desisyon ngunit hindi sila titigil sa pagbibigay suporta kay Duterte. Kung may kailangan ang pamilya, gagawin daw nila ang lahat upang makatulong sa legal na proseso at sa moral na lakas ng kanilang chairman.

Sa kabilang banda, habang kumaalimbukay ang tensyon sa kaso ng dating pangulo, isa pang isyu ang lumutang—ang pagbabalik ng milyon-milyong pisong pondo na sangkot umano sa anomalya sa isang flood control project. Sa Department of Justice mismo naganap ang turnover, kung saan personal na iniharap ni Engineer Henry Alcantara ang humigit-kumulang isang milyong pisong bahagi ng restitution.

Tahimik ang eksena, ngunit mabigat ang tanong: kung may kakayahan ang isang engineer na isauli ang pera, gaano kaya kalalaking halaga ang kayang ibalik ng mga itinuturing na mastermind? Ang sinasabing P10 milyon na anomalyang kaugnay ng proyekto ay bahagi lamang ng mas malawak pang kwestyon ng integridad sa pagpapatupad ng flood control initiatives sa iba’t ibang lalawigan.

Hindi pa doon nagtapos ang kontrobersiya. Sa Pangasinan, dumulog ang mga residente sa Office of the Ombudsman upang hilinging sampahan ng kaso ang mga opisyal na dawit umano sa dalawang ghost flood control projects sa kanilang lugar. Ayon sa kanila, kumpleto raw ang dokumento at bayad na ang proyekto—ngunit wala man lang bakas ng konstruksyon. Sa ilang barangay, patuloy ang pagbaha tuwing umuulan, umaabot hanggang dibdib ang tubig, at nalulunod ang mga alagang hayop. Ang kanilang pakiusap ay simple: “Kung ginastos ang pera, nasaan ang proyekto?”

Habang nagpapatuloy ang diskusyon sa ICC at mga anomalya sa proyekto, lumilinaw ang mas malalim na kwento: may krisis sa pananampalataya ng publiko sa sistema. Maraming Pilipino ang pakiramdam ay hindi sila naririnig—hindi bilang tagasuporta ng isang lider, kundi bilang mga mamamayang naghahangad ng hustisya, katarungan, at tunay na paglilingkod.

Ang kaso ni dating Pangulong Duterte ay isa lamang sa maraming isyung sumasalamin sa paghahati-hati ng bansa. Sa isang panig, may mga naniniwalang dapat niyang harapin ang proseso ng batas. Sa kabilang panig, may mga naninindigang ang edad at kalagayan niya ay sapat para ipagkaloob ang pansamantalang kalayaan. Ngunit sa pagitan ng dalawang pananaw, may milyon-milyong Pilipinong naghihintay ng isang bagay na hindi pa dumarating—isang malinaw, patas, at makataong tugon.

Sa huli, isa lang ang malinaw: ang kwento ay malayo pa sa pagtatapos. At sa bawat araw na lumilipas, lalong umiigting ang tanong ng bayan—kailan maririnig ang tinig ng katarungan?