MANILA — Isang pangyayari ang yumanig sa mundo ng sining at politika sa Pilipinas kagabi nang maganap ang isang hindi inaasahang tagpo sa gitna ng isang pampublikong forum sa Cultural Center of the Philippines. Sa paningin ng maraming dumalo, ito ay dapat naging isang tahimik, intelektuwal at mapayapang pagtitipon — isang gabi ng diskurso ukol sa papel ng mga alagad ng sining sa kasalukuyang lagay ng bansa. Ngunit hindi ito ang nangyari.

Ang kilalang aktor at direktor na si Romnick Sarmenta, na kilala sa kanyang malumanay na presensya at malalim na pananaw, ay biglang naging sentro ng pansin matapos niyang bitawan ang isang masidhing pahayag na tumama hindi lang sa damdamin ng mga tagapakinig kundi maging sa kapangyarihan ng gobyerno. Sa harap ng mga kapwa artista, guro, estudyante, at mga mamamahayag, tumayo si Sarmenta — na tila walang takot — at diretsahang kinuwestiyon ang mga polisiya, aksyon, at katahimikan ni Vice President Sara Duterte. Hindi nagpaliguy-ligoy ang aktor. Aniya, “Hindi na ito panahon ng pananahimik. Hindi na ito panahon ng pagiging neutral. Kapag may mali, ang tunay na makabayan ay hindi lumilihis kundi lumalaban. At kung ang sinasabi ko ay tila nakatutok kay VP Sara Duterte, wag na tayong magkunwaring hindi natin alam ang totoo. Oo, siya ang tinutukoy ko.”

Nagulat ang lahat. Ilang segundo ng katahimikan ang bumalot sa buong auditorium bago ito sumabog sa samu’t saring reaksyon — may pumalakpak, may sumipol, at may umiling sa hindi makapaniwalang katapangan ng kanyang pananalita. Ang ilan ay halatang nahihiya sa biglaang pag-igting ng tensyon; ang iba nama’y tuwang-tuwa na sa wakas, isang taong mula sa mainstream media at industriya ng sining ay naglakas-loob na magsalita ng lantaran.

Ayon sa ilang saksi, matapos ang talumpati, isang hindi inaasahang insidente ang nangyari sa likod ng entablado. Isang lalaki, diumano’y kinilalang staff mula sa isang tanggapan ng gobyerno, ang lumapit kay Sarmenta. Hindi ito bahagi ng programa. Isa sa mga teknikal na crew ang nagkuwento na narinig daw nila ang lalaking iyon na nagsalita ng seryosong tono, sinasabing: “Mas mabuti sigurong maghinay-hinay ka. Hindi lahat ng sinasabi sa entablado ay walang kapalit.” Bagamat walang opisyal na ebidensya o pagkumpirma sa pagkakakilanlan ng lalaki, agad itong lumaganap sa social media at pinagpyestahan ng publiko.

Hindi rin natakot si Sarmenta. Sa isang panayam ilang oras matapos ang insidente, mariin niyang sinabi, “Kung ang katotohanan ay may kaakibat na banta, mas kailangan itong sabihin. Hindi ako babackdown. Hindi ako lalaban gamit ang armas, kundi salita — pero mas matalas ang mga salitang ito kaysa sa bala kapag ang pinaglalaban ay bayan.”

Agad na naging trending ang insidente. Lumitaw sa Twitter, Facebook at TikTok ang hashtags na #RomnickMatapang, #SarmentaSpeaks, at #ArtForTruth. Maraming personalidad sa showbiz ang nagpahayag ng suporta, kabilang sina John Arcilla, Agot Isidro, at maging si Liza Soberano na matagal nang vocal sa isyu ng gobyerno. Sa kabilang banda, may ilang kilalang pro-administration figures ang nagpahayag ng panghihinayang at pagtutol sa naging pahayag ng aktor, tinawag itong “pagpapapansin” at “irresponsable.” Ngunit hindi natin maikakaila — gumalaw ang tubig, at ang katahimikan ng ilang sektor ay tila nagising.

Ang tanggapan ni Vice President Sara Duterte ay nanatiling tikom ang bibig. Walang opisyal na pahayag. Walang tweet. Walang sagot. Sa panahong ang bawat isyu ay karaniwang binabasag agad ng media machine ng gobyerno, ang pananahimik na ito ay lalo lamang nagpataas ng tensyon. Sa likod ng kawalan ng tugon, mas lumalalim ang tanong ng sambayanan: May itinatago ba? May kinatatakutan ba?

Sa kasaysayan ng Pilipinas, hindi na bago ang mga artistang nagsalita laban sa pamahalaan. Ngunit bihira ang mga ito sa panahon ngayon — lalo na sa gitna ng social media backlash, trolls, at red-tagging. Kaya naman, ang ginawang pagbangga ni Sarmenta ay hindi basta dramatikong eksena. Isa itong deklarasyon ng paninindigan — na ang sining ay hindi lamang aliwan kundi sandata ng katotohanan. At sa bansang tila nalulunod sa propaganda, bawat tinig na gaya nito ay tila sulo sa gitna ng dilim.

Maaaring itanong ng ilan: Ano ang tunay na dahilan ng pahayag na ito? May personal bang motibo si Sarmenta? O ito ba’y bunga ng matagal nang naipong galit, pagod, at pagkadismaya? Anuman ang motibo, malinaw ang mensahe: May mga artista pa ring hindi nasusuhulan ng katahimikan.

Sa mga darating na araw, tiyak na lalalim pa ang usaping ito. May posibilidad na umabot ito sa senado, sa media inquiries, o kahit sa mga korte. Ngunit ang mas mahalagang tanong ay: Sino ang susunod? At sino ang mananatiling tahimik — habang ang iilan ay pinipiling magsalita sa kabila ng lahat?

Ang gabi ng Hunyo 22 ay maaaring isang simpleng petsa sa kalendaryo para sa ilan, ngunit sa kasaysayan ng sining at politika sa Pilipinas, ito ay magiging alaala ng isang tinig na hindi na napigil — isang sigaw na, kung pagbabatayan ang kasaysayan, ay maaaring magsimula ng sunog.