“Minsan, ang pinaka­nakakatakot na halimaw ay hindi ‘yung nagtatago sa dilim… kundi ‘yung nakaupo sa harapan mo, nakangiti, at hawak ang kapalaran mo.”

Ang sikat ng araw ay nag-aalimbukad sa bintana nang umagang iyon, tila sinasadya akong pag-initin, parang alam niyang may araw akong dapat katakutan. Habang sumasayaw ang alikabok sa hangin, ramdam ko ang malamig na simoy ng aircon—pero hindi iyon sapat para pawiin ang bigat sa dibdib ko. Bawat tik-tak ng orasan ay parang martilyong humahampas sa aking ulo.

8:30 na. Huli ako. At oo—ito ang pinakaayaw kong mangyari.

Unang araw ko sa trabaho… at huli ako.

Nang marinig ko ang boses, parang biglang lumiit ang buong opisina.

“Hoy. Anong tinitingnan-tíngnan mo diyan, Jericho?”

Si Mr. Fajardo. Ang manager namin. Ang taong kilala sa kumpanya bilang patalim na nakabalot sa mamahaling pabango. Nilingon ko siya. Ang ilong niyang matangos ay nakataas, parang sinasabing mali na agad ang presensya ko. Nangunot ang mata niya habang ang labi niyang may mapang-insultong ngisi ay tila naghihintay ng pagkakataong durugin ako.

“Pasensya na po, sir…” mahina kong sagot. “Napuyat lang po ako kagabi…”

Humalakhak siya—isang halakhak na parang pako sa tenga.
“Napuyat? Saan? Sa pagtulog?”

Humigit ang ngisi niya habang lumalapit. Amoy ko ang mamahaling pabango niya, pero sa halip na bango, amoy pangmamaliit ang dala nito.

“Akalain mo, Jericho, gusto mo raw ang trabahong ‘to. Pero ngayon pa lang, palpak ka na. Alam mo bang marami ang gustong pumasok dito? At ikaw? Nagsasayang lang ng oras ko.”

Napakuyom ang kamao ko pero pinilit kong ngumiti.
“Hindi po, sir. Gagalingan ko po.”

“Dapat lang.” Tumagos ang titig niya sa akin, parang may hinuhukay sa kaluluwa ko. “Dahil kung hindi… malalaman mo kung gaano kahirap maghanap ng trabaho sa panahong ‘to. Lalo na sa mga katulad mo.”

Tumalikod siya. Malalakas ang yapak niya, sinasabing siya ang hari rito. Naririnig ko ang bulungan ng mga katrabaho. Ang iba naaawa, ang iba hindi maitago ang tuwa sa kahihiyan ko.

Hindi ko man gusto, pero ito ang buhay na nasa harapan ko. At kailangan kong harapin.

Nagsimula ako sa trabaho. Ang mesa ko ay nasa pinakamalayo, katabi ng pantry at banyo—tila sinadya para iparamdam na panghulí ako sa lahat ng bagay. Luma ang mesa, wasak-wasak ang upuan. Parang pang-eksperimento, hindi pang empleyado.

Simpleng gawain lang: encode, file, kape. Pero sa ilalim ng mata ni Mr. Fajardo, kahit pagpindot ng isang letra ay parang pag-apak sa landminang pwede sumabog anumang oras.

“Jericho, malamig na ang kape ko.”

“Jericho, mali ang encode mo. Bulok.”

“Jericho, nasaan ang mga dokumentong pinahanap ko? Bagal mo naman.”

Araw-araw. Paulit-ulit. Parang bangungot na walang gising.

At ang mga kasamahan ko? Tahimik. Takót. Walang gustong madamay sa galit ng manager. Ang iba sumusulyap lang ng may awa, pero walang lalapit. Walang papalag.

Isang hapon, nasa bodega ako nag-aayos ng lumang dokumento. Amoy alikabok at lumang papel ang paligid—parang libingan ng nakalipas.

Narinig ko ang isang boses.

“Aling Tessy! Ang baho dito! Hindi mo ba nililinis ng maayos?”

Si Mr. Fajardo.

Napaangat ako ng tingin. Si Aling Tessy, matandang janitress, halos tatlumpung taon na sa kumpanya. May kalyo ang mga kamay, at ang likod ay palagi nang nakayuko dahil sa tagal ng pagtatrabaho.

“Pasensya na po, sir…” nanginginig niyang sagot. “Nilinis ko na po kanina. Siguro po may—”

“Walang siguro. Trabaho mo ‘yan. Kung hindi mo kaya, sabihin mo. Madali kang palitan.”

Para akong nasunog sa sinabi niya. Ginusto kong sumingit, pero wala akong karapatan. Hindi ako ang may posisyon. Hindi ako ang may boses.

Pagdaan sa akin ni Aling Tessy, namumula ang mata. Mahina siyang ngumiti nang bulungan ko, “Huwag po kayong mag-alala. Makakahanap po kayo ng mas mabuti pa.”

Mapait siyang tumawa. “Sana nga, iho… pero sa edad kong ito? Mahirap na.”

At doon ko unang naramdaman ang tunay na takot: hindi si Mr. Fajardo ang kinatatakutan nila… kundi ang posibilidad na wala silang pupuntahan kung lumaban sila.

Kinabukasan, nagkaroon ng malaking proyekto. Presentation para sa mga investors. Lahat ay nagpapanic. Lahat ay nagmamadali. Lahat ay parang may hinihabol na hindi ko maintindihan.

At si Mr. Fajardo? Mas matalim ang tingin kaysa dati.

“Jericho, ikaw ang mag-aayos ng mga dokumento. Siguraduhing walang mali. Isang mali lang, lagot ka.”

Nanginginig ang kamay ko. Ang dami ng papeles ay parang bundok. Ang mga numero naglalaro sa paningin ko. Pero kailangan kong tapusin.

Gabi na nang matapos ako. Umalis na ang lahat, pero ako? Nananatili sa ilaw ng desk lamp, nilalabanan ang antok at pagod. Sumakit na ang katawan ko. Namaga ang mata ko. Pero sa wakas—tapos.

Adjust folder. Ayos. Walang mali. Wala dapat.

Sumunod na araw, maaga ako. Hawak ko ang folder na pinagpuyatan ko.

“Sir… tapos na po.”

Kinuha niya ang folder. Ang katahimikan sa opisina ay parang nakabitin sa leeg ko.

Lumitaw ang ngisi sa kanyang mukha.

At sumigaw siya.

“Ano ‘to, Jericho?!”

Nanlamig ako.

Hinagis niya ang folder sa mukha ko. Nagkalat ang mga papel, parang mga dahong tinangay ng bagyo.

“Tingnan mo! Ang daming mali! Isang maliit na numero! Isang zero! Ano ‘yan, hindi mo makita?! Mangmang ka ba?!”

Nilunok ko ang kirot. “Hindi ko po sinasadya, sir…”

“Hindi sinasadya? Sa tingin mo papayagan tayo ng investors sa ‘hindi sinasadya’? Isang numero lang pero malaking pera ang nakataya! Hindi ka nag-iisip!”

Boses niya umalingawngaw sa buong opisina. Lahat nakatingin. May bulong-bulungan. May mga nakangiti.

“Sa tingin mo ba, Jericho,” dagdag niyang madiin, “karapat-dapat ka pang magtrabaho rito? Ha? Ang mga katulad mo… walang kwenta.”

Parang may bumagsak na pader sa dibdib ko. Nanginginig ang kamay ko. Namumuo ang luha ko pero hindi ko ibinaba ang ulo. Hindi ngayon.

“Mr. Fajardo.”

Isang malalim, matatag na tinig ang pumunit sa tensyon.

Lumingon ang lahat.

Nakatayo sa pintuan ang isang lalaking hindi ko inasahang makita roon.

Ang aking ama.

Si Mr. Perez.

CEO ng kumpanya.

Napatigil ang lahat. Nanlaki ang mata ni Mr. Fajardo. Parang naubusan siya ng dugo sa mukha.

Lumapit si Papa. Mabagal. Mabigat. Bawat hakbang ay parang kumakalabog sa sahig.

“Anong sinabi mo sa anak ko?”

Tumigil ang mundo.

Nagkibit-balikat si Mr. Fajardo. Pilit na ngumiti. “Sir… ‘di ko po alam na—”

“Huwag mo akong kausapin ng ganyan.”
Nag-iba ang tono ni Papa. Malamig. Matalim. “Narinig ko lahat. Lahat.”

Napatingin siya sa mga empleyado. Isa-isa silang nag-iwas ng tingin.

“At hindi lang ngayon,” dagdag ni Papa. “Marami akong natatanggap na reklamo laban sa’yo. Pati kay Aling Tessy.”

Nagsimulang manginig ang labi ni Mr. Fajardo.

“Sir… hindi po ‘yan totoo—”

“Ininsulto mo ang anak ko.”
“Inapi mo ang mga empleyado ko.”
“Minamaliit mo ang mga taong nagpapagal para sa kumpanyang ‘to.”

Isang hakbang pa. Nasa harap na niya si Papa.

“At ngayon… tapos ka na.”

Parang nahulog si Mr. Fajardo sa sariling anino niya.
“Sir… sir, pakiusap—”

“HR will handle your exit. Ngayon din.”

Sumadsad ang tuhod ni Mr. Fajardo.
Pero wala nang makakapigil.

Lumapit si Papa sa akin. Hinawakan ang balikat ko.

“Anak… bakit hindi ka nagsabi?”

Napayuko ako. “Ayokong gamitin ang pangalan mo. Gusto kong patunayan na kaya ko.”

Mahinang tumawa si Papa. “Kaya mo naman talaga. Hindi mo kasalanan kung may mga taong hindi marunong rumespeto.”

Tinapik niya ako sa likod.

“Simula ngayon, sa HR ka muna mag-training. At pagkatapos… lilipat ka sa team ko. Ipapakita natin sa kanila kung gaano ka kahalaga.”

Hindi ko napigilang maluha.
Hindi dahil sa hiya.
Kundi sa wakas… may nakakita rin ng halaga ko.

Lumipas ang mga buwan. Marami ang nagbago. Si Aling Tessy? Ginawang assistant supervisor ng janitorial team. Sa wakas, may tunay na nagmamalasakit sa kanya.

Ang opisina? Mas mahinahon. Mas masaya. Mas pantao.

At ako?

Hindi na ako ‘yung Jericho na pinagtatawanan. Ako na ang Jerichong natutong lumaban. Natutong magtiwala sa sarili. Natutong harapin ang dilim.

At higit sa lahat—ako na ang Jerichong hindi na takot pumasok sa umaga.

Sapagkat minsan…
hindi mo kailangang magsigaw para marinig.
Hindi mo kailangang lumaban ng marahas para manalo.

Minsan… sapat na ang tumindig ka.
At hinayaan mong ang liwanag ang pumalit sa anino.

At doon ko unang napatunayan: ang respeto, hindi hinihingi—kundi ipinaglalaban.